Hürrem Sultan: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Değişiklik özeti yok
217.248.182.57 (k - m - e) tarafından yapılan değişiklik geri alındı.
3. satır:
|resim_adı=Khourrem.jpg
|resim_başlığı=bir Osmanlı padişahıyla nikahla evlenmiş ilk cariye.
|doğum_tarihi=15041500
|doğum_yeri=Rohatyn , Ukrayna
|ölüm_tarihi=1558
11. satır:
*Yüksek ruhlarda kin barınmaz , sen yüksek ruhlu bir insansın, affet oğlunu
:[[Kanuni Sultan Süleyman]] Hürrem Sultandan doğan ve kendisine isyan eden oğullarından birinin idam edilmesine karar verir. Hürrem Sultan oğlunu kurtarmak için bu cümleyi kurar Kanuni etkilenerek oğlunu affeder
 
'''Hürrem Haseki Sultan''' (d.1504 arası Rutenya, [[Lehistan]]
- ö. 15 Nisan 1558, İstanbul) doğum adı: '''Alexandra Lisowska'''<ref name="Peirce">Leslie P. Peirce, ''The imperial harem: women and sovereignty in the Ottoman Empire'' , Oxford University Press US, 1993, ISBN 0-19-508677-5, pp. 58-59.</ref>, Osmanlıca adı: '''خرم سلطان''', Avrupa'da tanındığı ad: '''Roxelana'''), Osmanlı padişahı [[I. Süleyman]]'ın nikahlı eşi ve sonraki padişah [[II. Selim]]'in annesidir.
 
Renkli hayatı ile efsaneleşmiş; zekası, cesareti, ihtiraslarıyla ün salmış bir Hanım Sultan'dır.<ref name=Ayse>[http://www.iudergi.com/tr/index.php/tarih/article/download/3733/3385 Ayşe Özakbaş, Hürrem Sultan, Tarih Dergisi, Sayı 36, 2000]</ref> Hayatı romanlara, tiyatro oyunlarına, opera eserlerine konu olmuştur. Devlet işlerinde etkin rol oynayarak [[Osmanlı İmparatorluğu]]’nda "''[[Kadınlar saltanatı]]''" denilen devri başlattığı kabul edilir.<ref name=Ayse/>
 
== Kökeni ==
Osmanlı sarayına gelene kadarki yaşamı hakkında kesin bir bilgi yoktur.<ref name=Ayse/> [[Lehistan Krallığı]]'nın sınırları içerisinde bulunan Rutenya'da<ref>Bölge 1184-1722 yılları arasında Lehistan Krallığı'nın sınırları içerisinde bulunuyordu. Rohatyn, [[Kızlı Rutenya]]'nın merkezi [[Lviv|Lvov]]'un 68 km güneyinde.</ref> 1504 yılında doğduğu rivayetler arasındadır, [[Kırım Tatarları|Tatar]] akıncılar tarafından 1520 tarihinde 20'li yaşlarında Rutenya'den kaçırıldığı<ref name="Peirce"/>, [[Kırım Hanlığı|Kırım Hanı]]'nın himayesine girdikten sonra [[Osmanlı]] sarayına sunulduğu tarihçiler ve yazarlar tarafından kabul görmüş bir rivayettir.<ref name=Ayse/>
 
16. yüzyıl kaynaklarına göre kızlık ismi bilinmiyordu. Ama daha sonraki kayıtlara göre - mesela 19. yüzyılın [[Ukrayna]]'daki ilk kayıtlarına göre{{fact}} - ''Anastasia'' (Kısaca ''Nastia'') Polonyalıların geleneğinde, ''Aleksandra Lisowska'' olarak bilinir. Genelde Hürrem Sultan ya da Hürrem ''balsaq'' sultan olarak bilinirdi; Avrupa dillerinde Roxolena, Roxolana, Roxelane, Rossa, Ruziac, Türkçe'de Hürrem (Farsça kökenliخرم ''Hürrem''), ''neşeli olan kişi'' ve (Arapçada ''Kerîme ''-كريمة'') ''Soylu olan kişi''anlamına gelir. Roxelana, onun gerçek ismi olmayabilir ama takma adı onun Ukraynalı soyuna ait olan (Günümüze ait yaygın isim ''Ruslana'') ve doğu slav ismi olan, Roxolany ya da Roxelany, şimdiki Ukrayna halkında 15. yüzyıldan sonra kullanılıyordu.
 
== Saraydaki yaşamı==
[[Dosya:Anton Hickel 001.JPG|Alman Barok ressam [[Anton Hickel]]'in ''Roxelana ve Sultan'' adlı tablosu (1780)|thumb|right|150px]]
Hürrem Sultan’ın saraya gelişi ve Kanuni ile tanışması hakkında kesin bilgiler yoktur. Kanuni'nin şehzadeliği sırasında veya padişahlığının ilk senesinde Harem'e girdiği düşünülür.
 
Hürrem Sultan saraya getirildiğinde [[Kanuni]]'nin [[Manisa]] valisi iken birlikte olduğu [[Mahidevran Sultan]]'dan “''[[Şehzade Mustafa]]''” isimli bir oğlu vardı. Sarayın en nüfuzlu kadını padişahın annesi [[Ayşe Hafsa Sultan]], ikinci derece nüfuzlu kadın Mahidevran Sultan idi. Hürrem, saraya girdikten sonra Kanuni ile ilişkisinden 1521’de “''Şehzade Mehmet''” dünyaya geldi ve böylece Hürrem Sultan saraydaki en nüfuzlu üçüncü kadın durumuna geldi. İki haseki arasındaki rekabet , bir gün kavgaya dönüşmüştür. Hürrem Hatun bu kavgayı çeşitli entrikalarla aleyhine çevirmiştir. Pek çok yazara göre bu olaydan sonra gözden düşen Mahidevran Sultan, 1533’de Manisa valiliğine atanan oğlu Şehzade Mustafa’nın yanına gönderildi ve Hürrem Sultan, onun yerini aldı. Ancak Leslie P. Peirce’ye göre Mahidevran Sultan saraydan sürülmemiş, geleneklere uygun olarak oğlunun sancağına gitmek üzere saraydan ayrılmıştır.
 
Hürrem Sultan'ın sarayda pozisyonu, Kanuni'nin nikâhlı eşi olması ile arttı. Hürrem Sultan, Şehzade Mehmet]]’in doğumundan sonra Kanuni ile görkemli bir düğün yapılarak evlendi ve aralarında nikah kıyıldı. Kesin tarihi belli olmamakla birlikte Haziran 1534’te veya daha erken gerçekleştiği düşünülen düğün, Hürrem’i Kanuni’nin meşru eşi yapan, Osmanlı geleneklerine aykırı düşen çok önemli ve devrimci bir hareket olarak değerlendirilir. Bu nikah ile Hürrem, Osmanlı tarihinde padişah tarafından nikahlanan ilk cariye oldu. Kimi tarihçilere göre Hürrem Sultan, önce azad edilmiş, nikah sonra kıyılmıştır.
 
Mahidevran ile Hürrem arasındaki mücadelede Mahidevran Sultan'ı tuttuğu düşünülen ve oğlu üzerinde büyük nüfuzu olduğu söylenen Valide Hafsa Sultan’ın 1534 yılındaki ölümü ile Hürrem’in saraydaki etkisi daha da artmıştır.Fakat Valide Sultan'ın ölümünden sonra Mahidevran Sultan veliaht annesi olduğu ve Şehzade Mustafa'nın tahta çıkmasına kesin gözle bakıldığı için Valide Sultan'lığa hazırlanmaya başlamıştır.
 
===Çocukları===
Hürrem Sultan [[Şehzade Mehmet]]’ten sonra ''[[II. Selim]]'', ''[[Şehzade Bayezid]]'', ''[[Şehzade Cihangir]]'' adlı 3 şehzade ve ''[[Mihrimah Sultan]]'' adlı bir kız çocuğu daha dünyaya getirdi. Çocuklarını büyütürken ileride oğullarından birinin tahta geçmesi için önlerindeki engelleri kaldırma mücadelesi verdi.
 
=== Sadrazam İbrahim Paşa'nın idamı ===
Sadrazam [[Pargalı Damat İbrahim Paşa]], Hürrem Sultan’ın şehzadelerinden birisi yerine Şehzade Mustafa’yı hükümdarlığa aday gösterenler arasındaydı. İbrahim Paşa’nın [[Irakeyn Seferi]]’nden dönüşte saraya davet edilip 6 Mart 1536 gecesi dairesinde uyurken boğdurulması, önemli bir engelin ortadan kaldırılmasını sağladı. Çocukluğundan beri Kanuni’nin yakın arkadaşı ve danışmanı olan İbrahim Paşa'nın gözden düşürülüp boğdurulmasında Hürrem Sultan’ın büyük rolü olduğu rivayet edilir. Bu olaydan sonra Hürrem Sultan’ın Kanuni’ye hükmetmeye ve devlet işlerini idare etmeye başladığı kanısı yaygındır.
 
=== Harem’in Topkapı Sarayı’na taşınması ===
Hürrem Sultan’ın devlet işleri ile daha yakından ilgilenebilmek için Harem’i Eski Saray’dan [[Topkapı Sarayı]]’na taşıttığı düşünülür ve bu olay, Hürrem’in önemli devrimci hareketlerinden birisi olarak kabul edilir. Eski Saray’dan göçün kesin tarihi belli değildir.
Eski Saray'da 25 Ocak 1541 gecesi çıkan yangından sonra Harem halkının bir kısmının Topkapı Sarayı'na taşındığı ve harem protokolünün başladığı düşünülmektedir.
 
=== Şehzadelerin Sancak Beyliklerine atanmaları ===
Şehzadelerin sancak beyliklerine atanmasında da Hürrem Sultan’ın rolü olduğu düşünülür. 1541’de, padişah adaylarının tayin edildiği [[Manisa Sancağı’nda]] Sancak Beyliği yapmakta olan Şehzade Mustafa’nın oradan alınıp [[Amasya]]’ya Sancak Beyi olarak atanması ve ertesi sene Manisa Sancak Beyliği’ne Şehzade Mehmet’in getirilmesi, Hürrem’in etkisinde gerçekleşmiş işlerden kabul edilir. Ne var ki Şehzade Mehmet, tahta çıkamadan 1543’de Manisa valisi iken hayatını kaybetmiştir. 1544’te Manisa’ya, [[Konya]] sancak beyliğindeki Şehzade Selim tayin edildi.
 
Hürrem Sultan, çeşitli tarihlerde Manisa, [[Bursa]], Konya, [[Kütahya]], Amasya'ya giderek şehzadelerini ziyaret etti ancak bu ziyaretlerden sonra İstanbul’a döndü. Geleneklere aykırı olarak oğulları ile birlikte sancakta yaşamaması, onun hep Kanuni’nin yanında sırdaşı, danışmanı olarak kalmasını sağlamıştır
 
=== Rüstem Paşa’nın sadrazamlığa getirilmesi ===
Hürrem Sultan’ın tek kızı Mihrimah Sultan, 1539’da Diyarbakır valisi ve III. Vezir [[Rüstem Paşa]] ile evlendirilmişti. “''Damat''” ünvanını alan Rüstem Paşa 1544’te sadrazamlığa tayin oldu. Kaynakların çoğunda Sadrazam [[Hadım Süleyman Paşa]]’nın azledilmesinin ve yerine II. Vezir [[Divane Hüsrev Paşa]]'nın değil de III. Vezir Rüstem Paşa’nın getirilmesinin perde arkasında Mihrimah Sultan ile Hürrem Sultan’ın olduğu ifade edilir.
 
=== Şehzade Mustafa’nın boğdurulması ===
Kanuni’den sonra Şehzade Mustafa’nın tahta çıkarılacağından korkan Hürrem Sultan, çeşitli kaynaklara göre Mustafa’yı babasının gözünden düşürmek için kızı ve damadının yardımı ile komplo kurmuştur. Mustafa’nın, yaşlanan babasını tahttan devirmek için İran şahı [[Şah Tahmasb]] ile iletişim halinde olduğunu gösteren sahte mektuplar üretildi ve Kanuni’nin eline geçmesi sağlandı. Kanuni’nin emri ile Konya Sancak Beyi Şehzade Mustafa, 6 Kasım 1553’te [[Nahcıvan Seferi]]’ne giden Osmanlı ordusu Konya’da konaklamakta iken elini öpmeye gittiği babasının otağında, kendisini bekleyen cellâtlara boğduruldu. Bu olaya tanık olan Şehzade Cihangir de olayın duygusal etkisini üzerinden atamadı ve hastalandı; babası ile birlikte sefere devam eden genç Şehzade, [[Halep]]’te hayatını kaybetti. Tahta aday olarak Hürrem’in iki oğlu Şehzade Bayezid ve Şehzade Selim kaldı.
 
=== Dış siyaset meseleleri ===
Hürrem Sultan, o zamana kadar başka Osmanlı padişah eşlerinde görülmemiş şekilde dış siyasetle ilgilenmiş, diplomatik yazışmala Kanuni’nin padişahlığının ikinci senesinde [[Hospitalier Şövalyeleri|Rodos şövalyelerine]] karşı Rodos seferinin açılmasını teşvik ettiği ve sonraki yıllarda İran seferlerine destek verdiği düşünülen Hürrem Sultan, 1548’te Kanuni İkinci İran seferinde iken Lehistan tahtına çıkan yeni krala tebrik mektubu yazmış; hediyeler göndermiştir.
 
=== Ölümü ===
Oğullarını tahta varis yapmayı başaran Hürrem Sultan, Valide Sultan olamadan 15 Nisan 1558’de İstanbul’da hayatını kaybetti. Son senelerini hastalığı sebebiyle rahatsız geçiren Hürrem Sultan, son kışını Kanuni ile birlikte Edirne’de geçirmiş; rahatsızlığı artınca İstanbul’a dönmüştü. Büyük bir cenaze töreninin ardından [[Süleymaniye Camisi]] avlusuna gömüldü. Mezarı üzerine türbesi eşi Kanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırıldı.
 
== Hayır işleri ==
[[Dosya:Bath of Roxelane Istanbul 2007 006.jpg|thumb|left|200px|Hürrem Sultan tarafından yaptırılmış İstanbul'un [[Haseki, Fatih|Haseki]] semtindeki [[Haseki Hamamı]]]]
 
Hürrem Sultan [[İstanbul]]'da günümüzde onun adıyla anılan [[Haseki, Fatih|Haseki semtinde]], [[Mimar Sinan]]'a [[Haseki Külliyesi]]ni yaptırmıştır. 1538-1550 yılları arasında inşaatı tamamlanan külliyenin içinde bir hamam, medrese ve hastane bulunmaktadır; onun ilk ve en önemli hayratlarındandır. Günümüzde T.C. Sağlık Bakanlığı Haseki Eğitim ve Araştırma Hastanesi olarak tanınan bu hastane Türkiye'de kesintisiz hizmet vermekte olan en eski hastane olma özelliğini taşır.
 
Hürrem Sultan ayrıca [[Ayasofya Camii]] civarında yardıma muhtaç ve fakirlerin karnını doyurmak için bir mutfak yaptırtmıştır.
 
[[Kabe]]’de, [[Şam]]’da, [[Bağdat]]’ta, [[Konya]]’da, [[Kudüs]]’te, [[Edirne]]’de Hürrem Sultan adına çeşitli eserler yapılmıştır.
 
== Ölümünden sonra ==
[[Dosya:Istanbul - Süleymaniye camii - Türbe di Roxellana - Foto G. Dall'Orto 28-5-2006.jpg|thumb|200px|[[Süleymaniye Camii]] avlusundaki Hürrem Sultan Türbesi]]
 
Hürrem Sultan; Avrupa'da ve Türkiye'de resim, müzik ve bale sanatlarındaki bir çok çalışmaya konu olmuştur. Avusturyalı besteci [[Joseph Haydn]]'ın 63. Senfonisi bu eserlere bir örnektir. Eser daha çok, ikinci bölümünün adı olan “''Roksalan''” ismiyle anılır.
 
Yusuf Niyazi'nin “''Mazlum Şehzadeler''”, [[Orhan Asena]]'nın “''Hürrem Sultan''” ve “''[[Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe (oyun)| Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe]]''” adlı piyesleri, Hürrem Sultan’ı konu alan Türk tiyatro yapıtlarındandır.<ref name=Tiyatro>[http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/700ozelabidedogan.pdf Abide Doğan, Türk Tiyatrosunda Hürrem Sultan, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, 1999]</ref>
 
Türkiye’de yazılan ilk büyük bale eserlerinden [[Hürrem Sultan Balesi]], Orhan Asena’nın “''Hürrem Sultan''” adlı piyesinden ilham alarak [[Nevit Kodallı]] tarafından bestelenmiştir.<ref name=karaca>[http://www.belgeler.com/blg/1fr8/nevit-kodalli-nin-tum-muziklerinin-ayrintili-incelenmesi-ve-degerlendirilmesi-detailed-analysis-and-evaluation-of-the-musics-of-nevit-kodalli Aslı Karaca, '''Nevit Kodallı’nın Tüm Müziklerinin Ayrıntılı İncelenmesi ve Değerlendirilmesi''', ''Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kompozisyon ve Orkestra Şefliği Anasanat Dalı Yüksek Lisans Tezi, Mersin, 2008'']</ref>
Hürrem Sultan'ın doğduğu yer olduğuna inanılan Ukrayna'nın Rohatyn kentinde bir “''Hürrem Sultan Anıtı''” bulunur. 2007 yılında, Ukrayna'daki bir liman kenti olan Mariupol'daki Tatarlar Hürrem Sultan'ın onuruna bir cami açmıştır.<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Roxelana</ref>
 
== İlgili eserler ==
* [[Joseph Haydn]] “''63. Senfoni''”
*[[Yusuf Niyazi]], “''Mazlum Şehzadeler yahut Hürrem Sultan''”, Dersaadet, 1325 (1909)
* [[Abdülhak Hamid Tarhan]], "''Kanuni'nin Vicdan Azabı''", 1937 (basılmadı)
*F. Tülbentçi, “''Hürrem Sultan''”, İnkılap Kit. ,İst. 1960.
*Viorica Boteni Stircea, “''Hurrem Sultan''”, Milliyet Yay. İst. 1972.
*[[Nevit Kodallı]], ''[[Hürrem Sultan Balesi]]'', 1975
* Radovan Samarciç, “''Süleyman: Rokselena, Sırpska Knyijevna Zadruga''”, Belgrad-1976;
*Catherine Clement, “''La Sultana''”, Grasset, 1981;
*[[Orhan Asena]], “''[[Ya Devlet Başa Ya Kuzgun Leşe (oyun)]]''”, 1983
* Louis Gardel, “''Sevenlerin Şafağı''”, Can Yay., İst. 1998
* “''[[Hürrem Sultan (dizi)|Hürrem Sultan]]''”, 2003 yılında [[Star TV]]'de yayınlanmış TV dizisi.
* “''[[Aşk-ı Hürrem]]''”, [[Can Atilla]]'nın dans tiyatrosu eseri, 2007
* ''[[Muhteşem Yüzyıl]]'', senaryosunu [[Meral Okay]]’ın yazdığı TV dizisi.
* [[Erhan Afyoncu]], “''Muhteşem Süleyman; Kanuni Sultan Süleyman ve Hürrem Sultan''”, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011. ISBN 9786054052554
 
== Galeri ==
<center><gallery>
Dosya:Haseki Huerrem Sultan Roxelane.jpg|Hürrem Haseki Sultan'ın 18. yüzyıldaki resmedilmiş hali
Dosya:Letter of Roxelane to Sigismond Auguste complementing him for his accession to the throne 1549.jpg|Hürrem Sultan'ın 1549 yılında [[Lehistan]] Kralı ve [[Litvanya]] Büyük Dükü [[II. Zygmunt August]]'un tahta çıkışını tebrik etmek için gönderdiği mektup
Dosya:Roxelana Rohatyn Jul 2008151.JPG|Hürrem Sultan'ın doğduğu yer olduğu sanılan [[Ukrayna]]'ın Rohatyn kentindeki Hürrem Sultan anıtı
File:Tizian 123.jpg|[[Tiziano Vecellio]]'nun ''La Sultana Rossa'' adlı tablosu
</gallery></center>
 
== Kaynakça ==
{{Vikiler
|commons=Roxelana
|q=Hürrem Sultan}}
{{kaynakça}}
 
[[Kategori:1558 yılında ölenler]]
[[Kategori:Osmanlı padişah anneleri]]
[[Kategori:Kanuni Sultan Süleyman]]
[[Kategori:Osmanlı cariyeleri]]
[[Kategori:Ölmüş insanlar]]
 
[[an:Roxolana]]
[[ar:روكسلانا]]
[[az:Xürrəm Sultan]]
[[bg:Александра Лисовска]]
[[br:Hürrem Sultan]]
[[cs:Roxelana]]
[[de:Roxelane]]
[[en:Roxelana]]
[[eo:Roksolana]]
[[es:Roxelana]]
[[fr:Roxelane]]
[[hu:Hürrem szultána]]
[[hy:Ռոքսելանա]]
[[it:Roxelana]]
[[ja:ロクセラーナ]]
[[ksh:Roxelane]]
[[mk:Рокселана]]
[[nl:Roxelana]]
[[pl:Roksolana]]
[[ru:Роксолана]]
[[sk:Roksolana]]
[[sr:Рокселана]]
[[sv:Roxelana]]
[[th:ร็อกเซลานา]]
[[uk:Роксолана]]
[[zh:许蕾姆苏丹]]
 
 
 
"https://tr.wikiquote.org/wiki/Hürrem_Sultan" sayfasından alınmıştır