Kürt atasözleri

A

Agir berda kayê xwe da ber bayê. - Samanı ateşe verdi, kendini rüzgara verdi.

Agir xweşe lê xweli jê çêdibe. - Ateş iyi de külü olmasa.

Aqlê sivik barê girane. - Hafif akıl ağır yüktür.

Aşê dîna bi xwe digere. - Delinin değirmeni kendi kendine çalışır.

Av bi bêjingê nayê civandin. - Elekle su toplanmaz.

Gava mirov da avê, çi li çokê çi li qirikê. - Suya girdiğin zaman, ha diz boyu ha boğaz boyu.

B

• Ba ji tehtê çi dibe? - Yel kayadan ne götürür?
• Ban qul be, binban şil e. - Dam delikse damdibi ıslaktır.
• Bar neyê ber kerê, wê ker were ber bar. - Yük eşeğe gelmiyorsa eşek yüke gider.
• Baran ser bahrê dibare. - Yağmur denizin üzerine yağar.
• Barek gû di nava wîde disekinê, lê gotinek nasekine. - İçinde bir eşek yükü (barek=bir at, eşek yükü) bok duruyor ama bir laf durmuyor.
• Bav pişt e, lê dayik her tişt e. - Baba sırttır ama anne her şeydir.
• Bedewê çav kil kir, dilê xortan tev kul kir. - Güzel gözlerine sürme çekti, gençlerin gönlünü yakıp geçti.
• Behr bi devê kûçika heram nabe. - Deniz itin ağzıyla haram olmaz.
• Bela tên serê mêra. - Belâ yiğidin başına gelir.
• Berxê xelkê ji meriv re nabin beran. - Başkasının kuzusu bize koç olmaz.
• Bext nadim bi text. - Bahtı tahta değişmem.
• Bexte romê nine.Bexte romê tinne
• Bê derpê bigere, stûyê xwe li ber zalim xwar neke. - Donsuz dolaş fakat boynunu zalimlerin önünde eğme.
• Bi gur re dikujin, bi şivan re dixwin, bi xwedî re digirîn. - Kurtla beraber öldürüyorlar, çobanla beraber yiyorlar, sahibiyle beraber ağlıyorlar.
• Bi desta berda bi linga bidû gerya. - Elleriyle bırakıp, ayağı ile ardına düştü.
• Bi dinyê bişêwire, bi aqlê xwe bike. - Dünyaya danış, aklına göre yap.
• Bi pirsê mirov diçe mala xwedê. - Sorma ile insan Tanrı'nın evine kadar gider.
• Bi xweziya dest nagije baqê keziya. - Keşke ile eller saç örgüsü demetine yetişmez.
• Bi dinyê bişêwir bi aqlê xwe bik. - Dünyaya danış, aklına göre yap.
• Bira avis be kengi dizê bila bizê. - Gebe olsun da ne zaman doğurursa doğursun.
• Bila ciwangê rokê bim, ne çêleka sed rojê bim. - Bir günün boğası olayım, yüz günün ineği olmayayım.
• Bila dilê min bi dil be, bila tûrê kirasê mû li min be. - Gönlüm hoş olsun da varsın giysim kıldan olsun.
• Bila hespê çê be bila bê nal be. - İyi at olsun da varsın nalı olmasın.
• Bila miradê me hebe bila ji kevir be.. - Muradımız olsun da, ister taştan olsun.
• Bila rû bêşe zik neêşe. - Yüz acısın, karın ağrımasın.
• Bila şêrê rokê be, ne roviyê salekê be. - Bir günlük aslan ol, bir yıllık tilki olma.
• Birîna li hewalen,qaliştekê zinaran. - Arkadaşın yarası, kaya yarığı gibidir.
• Birindar bi birina xwe zane. - Yaralı yarasını bilir.
• Bişuxle weke mêra, bûxe weke şêra. - Adam gibi çalış, aslan gibi ye.
• Bizin çi qas jî dizîka were tekê ew ê roje
• Bîst û yekê Adarê, berfê avêt gulîyê darê, nema danê êvarê. - Martın yirmibiri, ağacın tomurcuğu kar tuttu, gece vakti kalmadı.
• Bûk li ser hespê ye, kes nizane nasîbê kê ye. - Gelin atın üzeride gelir. Ancak kime kısmet olacağını kimse bilmez.

C

• Carna mirov ji yarê diya xwere dibê bavo. - Bazen insan annesinin sevgilisine baba der

Ç

• Çavê derîgirtîya, li yê derivekirya ye. - Kapısı kapalı olanın gözü kapısı açık olandadır.
• Çela ku morev ji hewalê xwe re bi kohle rojekî bi xwe dikevê. - Arkadaşına kazdığın kuyuya bir gün kendin düşersin.
• Çêlîkê mara, bê jahr nabin. - Yılanın yavrusu zehirsiz olmaz.
• Çêleka me bi gaye,ne bela geda ye
• Çavê li derîya, xwelî li seriya. - Dıșarıdan yardım umanın vay haline.
• Çira ji koran re, def ji keran re bêfêde ye. - Çıranın köre, davulun sağıra yararı yoktur.
• Çû dermanê mîzê, gû lê esirî. - Sidik ilacına gitti kabız oldu.

D

• Digo mirî miriyê min e ez zanim çi gorî gore. - Ölü benim ölüm. Ne olduğunu ben bilirim.
• Dara xweziya şin nabe. - Keşkenin ağacı yeşermez.
• Darê ji binî nebır. - Ağacı kökünden kesme.
• Dema mirov got "heq" çem disekine, av diçike. - İnsan "hak" dediği zaman; ırmak durur, su kesilir.
• Derew dijminê Xwedê ye - Yalan Allah'ın düşmanıdır.
• Derdê dilekî, jî barê deh mîlan girantir e. - Gönüldeki bir dert sırtladığın on yükten ağırdır.
• Derdê feqîran nan e, derdê axa, kêf û dîlan e. - Fakirler ekmek derdindeler, Ağa ise; keyif ve şenlik derdindedir.
• Deriyê xerata bi benda girêdayî ye. - Marangozun kapısı bağlanmış ipten olur.
• Deriyê xwe bigir(e) ciranê xwe diz dernex(e). - Kapını kapa, komşunu hırsız çıkarma.
• Destê dî qilêr li ser zik ê têr. - Kir gören el tok karnın üstündedir.
• Deste xwarinê dirêje. - Yemeğe uzanan el uzundur.
• Destikê bivir ne ji darê be dar nakeve. - Baltanın sapı ağaçtan olmazsa ağaç devrilmez.
• Dev dixwe rû fedî dike. - Ağız yer, yüz utanır.
• Devê rovî ne geha hersim go çi tirş e. - Tilki, yiyemediği üzüm için 'zaten ekşiymiş' der.
• Devsa şêra roviya, kirine gera meran. - Tilki aslanın makamına geçti her tarafı darmadağan etti.
• Dêhn ne dêhnın; ê jı wan bawer dıkın dêhnın. - Deliler deli değil, onlara inananlar delidir.
• Dê û dotê şerkırın, bêaqıla bawer kırın. - Ana kız kavga ettiler, akılsızlar inandı.
• Dê u bavê xweziya tûneye - Keşkelerin annesi babası (ailesi) yoktur.
• Dıbêjın tu lı rê qede û bele lı rê. - Derler ki sen yola çıkınca kaza bela birlikte yola çıkar.
• Dıkana Bekıro; du qalıb sabûn û çar torbe xwê. - Bekir'in dükkanı; iki kalıp sabun, dört torba tuz.
• Dıl, ne sifre ye ku mirov ber hemuyan veke. - Yürek sofra mı ki insan herkesin önünde açsın.
• Dılê şıwan bıxwaze kare, jı nêri şir derxe. - Çobanın gönlü isterse tekeden süt çıkarır.
• Dılê tırsonek sênga gewr nabine. - Korkak yürekli ak göğsü göremez.
• Dilê tırsonek timî dikute. - Korkak birinin kalbi hep çarpar.
• Dılé yekê ket kevireki´ heft salan bi xwe re gerand. - Bir kadinin gönlü bir tasa düstü, yedi yil birlikte dolastirdi.
• Dınya guleke, bêhn bıke û bıde hevalê xwe. - Dünya bir güldür, kokla ve arkadaşına ver.
• Dınya lı dınyê; çavê gur lı mihê. - Dünya dünya oldukça, kurdun gözü koyundadır.
• Dıza jı dıza dızi, ardu asiman lerızi. - Hırsız hırsızdan çaldı, yer gök titredi.
• Di nava her gunehekî de, rêyek ku diçe kufrê heye. - Her bir günah içinde küfre gidecek bir yol var.
• Dit ezım nedit dızım. veya Di sa ezım nedisa dızım. - Gördüyse benim, görmediyse hırsızım. (Kürtçe deyim)
• Dûjmınê te gêrıkek be ji disa hesabê xwe bıke. - Düşmanın bir karınca bile olsa hasabını yap ((önlemini al)).
• Dûr bi nure. - Uzak nurludur (ışıklıdır).

E

• Eger xêr bê welatekiwê bıgıhije hemı cihê welât.
• Em dibejin bavê me ji birçiyan di mire, ew dîbe hûn çîma birinç ki wi çenakin. - Biz diyoruz babamız açlıktan ölüyor, o diyor niye ona bir pilav yapmadınız.
• Eqlé sıvık, baré gıran e - Aklı hafif olanın yükü ağır olur
• Erd bırınc be, av rûn be. - Yer pirinç olsun,su yağ olsun
• Eyarê bênamûsa fırehe. - Namussuzun postu geniş olur.
• Ez çı dıbêjım bılûra mı çı dıbêje. - Benim dediğim ne kavalımın dediği ne.
• Ez hêdi dımeşım bela dıghê mı, ez zû dımeşımez Bela Dıgheme. - Yavaş gittiğimde bela beni bulur. Hızlı gittiğimde ise ben belayı bulurum.
• Eger nedê mabud wê çi bike sultan mahmut. - Vermeyince mabud neylesin sultan mahmut.

Ê

• Ê dızya hıngıv bıke wê mêş pêvedın. - Bal çalanı arı sokar.
• Ê jınê berde lı paniyê nanêre. - Kariyi bosayan ardindan bakmaz.
• Ê ku bi ya mezinan neke, jovan dibe. - Büyüklerin dediğini yapmayan pişman olur
• Ê ne dı şerde be şêre. - Kavgada olmayan aslan kesilir.
• Ê rabe cihê wi, ê bımre jina wi dımine. - Kalkarsa yatağı kalır, ölürse karısı kalır.
• Êl hebe, êlbeg jî heye
• Êş hat Şam'ê, ecelhati mırın. - Bulasici hastalik Sam'dan geldi, eceli gelenler öldü.

Êş ji dil nayê berdan Jiyan li min bûyî zindan We êze jî nikarim binim ziman Ew êş jibo min bûyî derdê giran

F

• Fala qereçiya lıhev derdıkeve. - Çingenenin falı birdir, atar tutturur.
• Feqir çûn xwe dalıqinın ditın ku dewlemend lı ba dıbın. - Fakir kendini asmaya gitti, zenginlerin ipte sallandıklarını gördü.

G

• Galgala ket nav dev û dırana, wê bıgere lı bajar û şarıstana. - Ağız ve dişerin arasına düşen söz, kentleri memleketleri dolaşır.

Gişt, taşın altında kalmaz.

• Gihayê hewşé tehl e. - Evin avlusunun otu acıdır.
• Go keç birin ha deşta mûşe ha pişta dergûşe. - Kız yuvadan uçtuktan sonra; ha beşiğimin yanında, ha muş'ta ne fark eder ki.
• Golıkék, navé naxireke pîs dike. - Bir buzağı bir inek sürüsünün adını kirletir
• Gotın zirar e, kirin kar e. - Söylemek zarardır, yapmak kâr.
• Gotın: Bavê te sıwara wi kuşt an peyan?”, “Goti: Pışti kü kuştin, çi siyar û çi peya". - Dedi: Babanı süvariler mi yoksa yayalar mı öldürdü?”, “Dedi: Öldürüldükten sonra ha süvari, ha yaya, ne fark eder"
• Gotina rast bi mirov ne xweş tê. - Doğru söz insana hoş gelmez.
• Gotınên pêşya, wek neqşê keviran e. - Atasözleri taşlardaki nakışlar gibidir
• Gotna rast bı mırov ne xweş tê. - Doğru söz insana hoş gelmez.
• Gul ew gul bû baran ji lê hat şıl bû. - Gül o güldü, yağmur yağdı ıslandı.
• Gûndek e kûlindik e...
• Gur dikujin qijak dıxun. - Kurt öldürür, karga yer.
• Gurê, ku dıjminî min nîn e, bila hezar salî bijî. - Bana düşman olmayan kurt bin yıl yaşasın.
• Guro bila tû ew gur bûyayî, tû heft semer pezê min bixwara. - Kurt sen gerçekten kurt olsaydın da yedi tane keçimi yeseydin.
• Gül bé sıtiri nabe. - Gül dikensiz olmaz.

H

• Ha cigara ber bayé ha gana nav kayé. - Ha rüzgara karşı içilen sigara,ha samanlıkta yapılan sevişme
• Ha kevir li cer ket ha cer li kevir ket. - Ha taş testiye değmiş ha testi taşa.
• Hêsp tine afir çêdike - At yok yemlik Yapiyor
• Hechecîkê silava li hecêk. - Ey kırlangıç hacca selam söyle.
• Heta heft cara li mala xwe ne gerî, gunehên xelkê hilnede. - Evini yedi kere aramadıkça, birilerinin günahını alma.
• Heft sala çû sêferê dîsa hat kêrê berê.-Yedi sene sefere gitti geldi gene eski eşek.
• Hînbûnan hîn neke,gava te hîn kir jî, têr neke.- Alışmışları(yüzsüzleri) alıştırma,alıştırdığını tok etme.
• Hemî çêlek tên dotin, hemî gotin nayên gotin. - Her inek sağılır, her söz söylenmez.
• Hem ji dêrê bû hem jî ji mizgeftê. - Hem kiliseden oldu hem de camiden.
• Hem serê xwe dişkîne hem jî xercê xwe dide. - Hem başını kırdırıyor, hem de vergisini ödüyor.
• Here miletan, bigre adetan. - Uluslara git, gelenekler öğren.
• Her dar siyê ji koka xwe re nake. - Her ağaç kendi köküne gölge yapmaz
• Her giha li ser koka xwe şîn dibe. - Her ot kendi kökü üzerinde yeşerir.
• Her kezîzerek simbêlsorek li himbere. - Her sarı örgülünün yanıbaşında bir kaytan bıyıklı vardır.
• Her tişt ji ziravi, mirov ji stûri diqete. - Her şey incelikten, insan kabalıktan kopar.
• Here ba wî însanî go te bi girîne, te ne kenînê - Sürekli seni güldürenlerle değil, bazen de ağlatanlarla arkadaş ol.
• Hetta mın xwe naskir, emrê xwe xelas kir. - Kendimi tanıyıncaya kadar ömrümü tükettim.
• Heta rasti digere,şaşî cihe xwe digre. - Gerçek ortaya çıkana kadar yalan toplumda yerleşir.
• Hevalê bêje "heval heval" mede dû. - "Arkadaş arkadaş" diyen arkadaşın ardından gitme.
• Heyfa ciwaniyê ku kal-pîrî li pêye. - Yazık gençliğe, yaşlılık ardından geliyor.
• Heywana tu bigerînî wê erzan bibe. - Gezdirdiğin hayvan ucuz olur.
• Heçî firîke dinya alem şirîke. - Sütlü olduğu sürece, dünya alem ortaktır.
• Hêdî dimeşim bela dighê min, zû dimeşim ez dighêm bela yê. - Yavaş yürüyorum, bela bana yetişiyor; hızlı yürüyorum, ben belaya yetişiyorum.
• Hin dikin hin dixwun. - Kimi yapar kimi yer.
• Hingivê palandiye, lê di eyarê küçikdaye. - Süzme baldır ama it postu içindedir.
• Hûrik hûrik, dagirt tûrik. - Ufak ufak doldur dağarcığını.
• Hînkiriyan hîn meki,te hînkir ji bîr meki- Alışmışları alıştırma,alıştırdınmı da ses etme.
• Karé xwe bike bi esas, bila dilé te neke waswas. - İşini sağlam yap, içine (kalbine) vesvese girmesin.
• Eyba reş, şerma (fedya) gran. - Hem kara ayıp, hem de ağır utanç.

J

• Jı be kesî gota nehrî,go keso. - Kimsesizlikten tekeyi bile adamdan saydı.
• Jı evindarekî pirs kırın; "Tu ji bo çi digirî?" Got; "Ji bo kenê dawiyê." - Aşık birine sormuşlar; "Neden ağlıyorsun? demiş ki; "Sonraki gülüşler için."
• Jı her hesinî şûr çênabin. - Her demirden kılıç yapılamaz(olmaz)
• Jı hırçkê du eyar dernayê. - Bir ayıdan iki post çıkmaz.
• Jı pıra pır dıçe jı hındıka hındık. - Çoktan çok gider, azdan az.
• Jı rovi fenektır tune jı eyarê wi pırtır tune. - Tilkiden kurnaz yoktur, derisinden de çok yoktur.
• Jı qantır re gotin 'bavête kîye?' got xalêmi hespe!. - Katıra 'baban kim?' demişler, dayım attır! demiş.
• Jı xelkêre masigıro jı xwere kwêsigıro. - Elaleme balıkçı kendine kaplumbağacı
• Jın kelehe mêr gırtiye. - Kadın kaledir erkek tutsaktır.
• Jına ne delal, çavê mirov dıêşine, jına delal dılê mirov dıêşine. -Çirkin kadın göz ağrıtır, güzel kadın gönül ağrıtır.
• Jıné rınd u meré bihiş belayé seré gunde. - Güzel kadın ile akıllı erkek köyün başına beladır.
• Ji du berana gayek çênabe - İki koçtan bir boğa olmaz.
• Jijo destê xwe, ser çelike xwere birîya û gotîya:çika şahîka. - kirpi yavrusunu, "ne güzel yumuşacık" diye okşarmış.
• ‎Jiyana rojekîye bi rûmet, ji jiyana salaye bi koletî çêtire. - Bir günlük onurlu yaşam, yıllarca boyun eğip kölece yaşamaktan iyidir*

K

• Kanya ku tu avê jê vexwi kevra navêjyê. - Su içtiğin kaynaga taş atma.
• Karê ne ji mire bayê wê di ser mire. - Benim olmayan isin yeli üzerimden geçsin.
• Keça gan nîsandayê didan. - Kızın gönlü varsa gülümser.
• Keçkê bêbav çiyayê bêav. - Babasız kız susuz dağ gibidir.
• Keda helal dibe mû naqete, keda haram bibe weris ji diqete. - Helal ekmek kil olsa kopmaz, haram ekmek halat da olsa kopar.
• Ker ji kera çedibin. - Eşekten, eşek doğar.
• Kerê me çû seferê, hat ji seferê, dîsa kerê berê. - Eşeğimiz sefere gitti, gittiği seferden geldi ama hala aynı eşekti.
• Kerêmın çu seferê , hat seferê, dîsa kerê berêye.- Eşegim gitti sefere geri geldiğinde hala aynı eşekti.
• Kerê mıri ji gur natırse. - Ölmüş eşek kurttan korkmaz.
• Kero nemre bihar hat. - Eşek ölme bahar geliyor.
• Kere reş xwe spi dıbine.- Kara eşek kendini ak görür
• Kes nakeve gora kesi. - Kimse kimsenin mezarına girmez.
• Kesê jinek bîne, divê an tûrek perê wî an jî barek derewê wî hebe.
• Kevir çiqasî jî di avê de bimîne, dîsa nerm nabe. - Taş ne kadar suda kalsa da, yine de yumuşamaz.
• Kıhêl dı bin mêrxasan de dıbezın. - Küheylan at, yiğidin haslarının altında koşar.
• Kırinek ji hezar gotinan çêtir e. - Bir eylem, binlerce söyleyişten iyidir.
• Ki tî be nan u av,Ki têrbe dîl'da yâr dîxwaze. - Aç olan aş, tok olan aşk ister.
• Ku agir bi çiyê ket ter û hişk tev dişewitin. - Bir dağa ateş düşerse, kuru ile taze beraber yanar.
• Ku deng bi tasê ket çî rast û çi derew wek heve. - Kaseden ses çıktı mı yalan da olsa doğru da olsa aynı şeydir.
• Ku kela şorbê çû, buhayê heskê pere nake. - Çorba taşarsa kepçenin degeri para etmez.
• Ku nanê mirov di turikê hevandebî mirov biminet dixwe. - İnsanın ekmeği bohçasında oldu mu minnetsiz yer.
• Ku te gırt bermede, ku te berda bı dû nekeve. - Tuttunsa birakma, bıraktınsa ardına düşme.
• Kûçık bi kurman namirin - Köpekler kurttan (böcek kurt) ölmez.
• Kûçık bi quşandiné nabe tajî. - Köpek tüy kırpma ile tazı olmaz.
• Kûçık ji kê bitirse bi wi ali direye. - Köpek korktuğu yana havlar.
• Kumê rasta tim qetyayiye. - Doğru kişinin külahı hep yırtıktır.
• Kurmê şiri, heta piri. - Ana sütündeki kurt ölüme kadar.
• Kurme dare ne ji dare be dar kurme nabe. - Ağacı kemiren kurt ağaçtan olmasa ağaç kurtlanmaz.

L

• Lê kaliyê lê koriyê; mirin çêtireji feqiriyê. - Ah yaşlılık, ah körlük; ölüm yoksulluktan iyidir.
• Li dînê netirse, li dîniké bitirsE. - Deliden değil, salaktan kork.
• Li bejnê neri bi zêra kirî, laçek rakir kertkê guri. - Boyuna posuna baktı altınla aldı, örtüsünü kaldırdı kel çıktı.
• Li kerê mirî digere ku nala jêke. - Ölmüş eşek arıyor ki nalını kopara.

M

• Mala me li çoyê meye; çoyê me li ser milê meye. - Evimiz sopamızda, sopamız omzumuzun üstündedir.
• Mala merya gora mêruya yê. - Ölü evi karınca mezarlığı gibi.
• Mala mêran kaniya zêran. - Yiğitlerin evi, altın çeşmesidir.
• Malê axê diçe canê xulêm dêse. - Ağanın malı gider, uşağın canı yanar.
• Malê çamêrki û xesiski wek hev dire. - Cömerdin malıyla cimrinin malı aynı oranda harcanır.
• Malkê ji gund bar kir, re ferah bû. - Köyden bir aile göçtü, köy rahatladı.
• Mal li ser malê nabe. - Ev üstünde ev olmaz.
• Mal mala teye lê bi alyê firaxa nere. - Ev evindir ancak mutfak tarafına gitme.
• Me bayê şand pey kayê ka hat ba ne hat. - Rüzgarı samanın arkasından gönderdik. Saman geldi, rüzgar gelmedi.
• Me go lexe te kuşt. - Vur dedik öldürdün.
• Meger li newala nebin xeyala. - Vadilerde dolaşma, kabus görme.
• Mêvan ji mêvan ne xweşe,xwediyê malê ji herdûya ne xweşe. - Misafir üzerine gelen ikinci bir misafiri sevmez, ev sahibi ise ikisini de sevmez.
• Mere xevza xe jı jıne purt mere be purt bıke.....
• Mer meran dıkujin,ew ura dışwe. - Yiğidi yiğide kırdırıyorlar, sen oturmuş işkembe yıkıyorsun.
• Mêr ketina quara, jin di çûna hawara. - Erkekler korkudan pustu, kadınlar yardıma koştu.
• Mêrê qels du cara şer dixwaze. - Güçsüz adam iki kez kavga ister.
• Mêrikî li hespé xelkê timî peya ye. - Başkasının atına binek adam her daim yayadır.
• Mı pis avet, rast ket. - Kötü attım, isabet etti.
• Mırî venagere bi girî. - Ölü, ağlamayla geri dönmez.
• Mırın mırıne xırexır çiye? - Ölüm ölümdür, hırıltı nedir?
• Mırişk çav batê kir qulê xwe katand. - Tavuk,kaza özenip suya girince boğuldu.
• Mırişka bıgere wê lingê wê bi zelq be. - Gezen tavuğun ayağında pislik olur.
• Miriya zède neşon ewèn tira bikın. - Ölüleri çok yıkamayın yoksa osururlar.
• Mirazê mın dıl be, ber seriyê mın kevır be. - Gönlümün muradı olsun, yastığım taştan olsun.
• Mirov deve xweyî bike gera ser deré mirov bilind be. - İnsan deve beslerse kapısındaki göl yükselir.
• Mirov dıl bıke diwara qul dıke, jin dıl bıke erdé qul dıke. - İnsan isterse duvarı deler, kadın isterse kuyu kazar.
• Mirov ji keré hevala zu peya dibe. - İnsan arkadaşının eşeginden çabuk iner.
• Mirov pîr dıbe, dıl pîr nabe. - İnsan yaşlanır, gönül yaşlanmaz.
• Mirov xwe bi destê xwe ne xurine xura mirov naskê. - İnsan kendini kendi eliyle kaşımazsa kaşıntısı geçmez.
• Mala pır jına xırabu jı bına- Evde çok kadın (hanım; Örnek: gelin, kayın valide vs.) varsa o evin düzeni kökten bozulur.
• Masalo qareş av hara êş (Değirmencinin sorunu suyun değirmene kavuşmasıdır, ya da değirmenin suyla çalışmasıdır.)

N

• Nabêjin kê kir; dibêjin kê got. - Kim yaptı demezler, kim söyledi derler.
• Nan û pivaz hebe nexwesi çavresiye. - Ekmek ve soğan olursa hastalık çekememezliktir.
• Nanê xwe bide nanpêja, bila nanekî te zêde biçe. - Bir ekmeğin fazla gitse de, ekmeğini usta ekmek pişiricisine ver.
• Navê gur derketiye; rovi dinya xera kir. - Kurdun adı çıkmış; tilki dünyayı yıktı.
• Ne dujminê xeraba bin; dujminê xerabiyê bin. - Kötülerin düşmanı değil kötülüğün düşmanı olun.
• Ne fene, ev çi dar û bene? - Tuzak değilse, bu ne değnek ve iptir?
• Ne sar li te tê, ne germ li te tê. - Sana da ne soğuk yarıyor, ne sıcak.)
• Ne xwar ne da hevala, geni kir avêt newala. - Ne yedi ne arkadaşlara verdi, kokuttu vadilere attı.
• Nıvışta bê tışt, xwedyê xwe kust. - Ücretsiz muska sahibini öldürdü.
• Nızanın,dor dakavi bar kudo. - Sopa kimin önüne düşer, bilinmez.

P

• Pişîk ne li malê mişk Evdirrehman'e. - Kedi evde olmayınca fare Abdurrahman kesilir.
• Pısıkê malê, lı kuçıka malê natırse. - Evin kedisi, evin köpeğinden korkmaz.
• Pîrê nemre bihar tê kerêmin nemre qîbal tê. - Tilkinin dönüp dolaşacağı yer kürkçü dükkanıdır.
• Pirek kelehe zılam gırtıye. - Kadın kaledir, erkek tutsak.
• Pivaz, çı sor çı sipi. - Soğan, ne kırmızı ne beyaz.
• Piyé xwe gora lıhéva bavé xwe dırej ke. - Ayağını yorganına göre uzat.
• Pîrê bawer ne dıkır mér bıke, mér kır ija mal xeşytek düxazı - Nine inanmıyordu evlenmeye, evlendi şimdi de çocuk istiyor

Q

• Qantir nazê xwê sin nayê. - Katır doğurmaz, tuz yeşermez.
• Qedrê gulê çi zane; kelbes divê kerê res. - Gülün değerini ne bilir; devedikeni ister kara eşek.
• Qenciya herî mezin zanîn e. - En büyük iylilik bilgidir.
• Qûna wê qûna mirişkêye hêkê qaza dike. - Tavuktur ama kaz yumurtası yumurtluyor.
• Qûsî naxwe avrîya mesî.- Kaplumbağa balığın artığını yemez.

R

• Reng rengin, sor bi dengin. - Renk renktir, kırmızı ünlüdür.
• Rengan tevde di heman lezê de dihatin lewitandin. Yekamînî dane rengê spî. - Bütün renkler aynı hızda kirleniyordu. Birinciliği beyaza verdiler.
• Reva pisîkê heta dawîya kadînê ye.
• Rêya dirêj bi gavên biçûk dest pê dike. - Uzun yol küçük adımlarla başlar.
• Rêzê êş li mal néye payîn. - Değirmen sırası evde beklenmez.
• Ro bi rînê nare ava
• Roja dew haya nan nina, roja nan haya dew nina. - Ayranın olduğu gün ekmek yok, ekmeğin olduğu gün ayran yok.
• Roja xweş bi serîda xweşe. - Güzel gün gün başlarken güzeldir.
• Rovi ne di çu kulêr, hejik jî tirîya xweve kir. - Tilki zaten deliğine zor giriyordu bir de kuyruğuna çalılık bağladı.
• Rûyê reş ne hewci teniyêye. - Kara yüze is gerekmez.
• Rohn dıkım nan deré, tir dıkım dan deré -Ayran çorbasını(mehir)sulu yaptığım zaman ekmek gider,az sulu yaptığım zaman içindeki buğday (dan) gider.
• Rıh dıbe bost düjmün nabe dost- Sakal bir karış kadar uzar, ama düşman dost olmaz.
• Rovi'ki berdayi çétıre jı şereki gırédayi- Özgür bir tilki, bağlı bir aslandan iyidir

S

• Serê çûka qelî çenabê. - Kuş kafasından kavurma olmaz.
• Sê wêne dost hene: Nano, gano, cano. - Üç türlü dost vardir: yiyici, irz düsmani, candan dost.
• Sêwa çê pahra hirçê...
• Séwa halméke,mekeve bin qalméke. - Bir parça lokma için düşme.
• Siware xalke tum payayı. - Başkasının atına binen hep yayadır.
• Siwarbûna li kerê yek e, peyabûna ji wê dudu ye. - Eşeğe binmek bir iken inmesi iki zahmettir.
• Simbêl bi pisika ji heye. - Bıyıkk kedide de vardır.
• Seb û sekir çûn Diyharbekir, sekir rûnist deng nekir, seb rabû pesnê xwe kir. - Sap ile şeker Diyarbakir'a gittiler, şeker sustu oturdu, sap kalktı kendini övdü. *sere ber mınneta bıla kevte bın Ziyereta - minnet edeceğime mezarın altında olayım

Ş

• Şahdê rovi terya wiye. - Tilkinin tanığı kuyruğudur.
• Şam dura ma mişar jî dura. - Hadi Şam uzak, hendek te mi uzak
• Şam şekira welat şêrintira. - Şam şekerdir ama vatan daha tatlıdır.
• Şerê sıbé ji xêra êvarê çêtire. - Sabahın kavgası akşamın hayrından iyidir.
• Şerm, şerefa jina ye.- Haya, kadının şerefidir.
• Şér dımre navéwi, çélek dımre postéwi dımine.- Aslan ölünce adı, inek ölünce postu kalır.
• Şêr şêre. çi jıne çi mêre.- Aslan aslandır, dişisi erkeği fark etmez.
• Şeva reş keleha mêraye. - Kara gece yiğidin kalesidir..
• Şûşa dıl ku şkest nacebıre. - Gönül camı bir kırılırsa artık birbirine yapışmaz.
• Şıkefta sed pez heryê wê sed û yek pez ji heryê. - Yüz koyunun sığdığı yere yüzbir koyun da sığar.
• Şûr kalanê xwe nabıre. - Kılıç kınını kesmez.

T

• Ta bi ta dibe rih. - Kil be kil sakal olur.
• Taji bi zorê nare nêçirê. - Tazı zorla ava gitmez.
• Te cat,Xudé ra murat. - Senden çaba, Allahtan murat.
• Te deve nedîn li rêzê ma te mişkul jî nedîn li pirêzê
• Tel telé kerméşé zir zira we weka gaméşé..
• Teyrê ku gost dixwun nikilxwarin. - Et yiyen kartallar eğri gagalı olur.
• Tıfkırıne bake bake gotiye ruyem ava bahre şil nabe tıf te şıl be - Tükürmüşler kurbağaya kurbağa demiş: Benim yüzüm denizden ıslanmıyor, tükürüğünden ıslanacak.
• Timayi birakuje. - Tamah, kardeş öldürendir.
• Tışte belaş weke laş. - Beleş, leş gibidir.
• Tışte çu nede du gava bıde du dıbe gu. - Giden şeyin ardına düşme, düşersen kokar.
• Tırs merga rêviye. - Korku yolcunun kamçısıdır.
• Tırs ne kêmasî ye, netirsîn zêdehi ye. - Korku eksiklik değildir, korkmamak fazlalıktır.
• Tırsa gur ji baranê heba wê ji xwere kulavek çêkra. - Kurdun yağmurdan korkusu olsaydı kendine bir aba yapardı.
• Tu bi hiriba tê li nav keri ba. - Yapağılı olsaydın sürü arasında olurdun.
• Tu cehnemê nebini buhust bi te xwes nabe. - Cehennemi görmezsen cennet sana tatlı olmaz.
• Tu çi têxi kewarê wê ew bê xwarê. - Dolaba ne koyarsan onu alırsın.
• Tû paz ne dîtîya ma pişkul jî ne dîtîya. - Hadi sürüyü görmedin, boklarını da mı görmedin.
• Tû Meriyi Tû İnsani. - Sen Adamsın, sen insansın.

W

• War ew ware lê bihar ne ew bihare. - Yer aynı yer ama bahar aynı bahar değildir.
• Wek tirya kere; ne kin dibin ne direj. - Eşeğin kuyruğu gibi, ne uzuyor ne kısalıyor.
• Wê ev hevira hin gelek avê hiline. - Bu hamur daha çok su kaldırır.
• Xeber çekê jinêye. - Kızarak ve bağırarak laf söylemek kadının silahıdır.
• Xeberé évara dıçın qule diwara. -
• Xem neke kes nîzane, tu dî navxweda çî dîbeşérî. - Merak etme, kimse bilemez içinde ne gizlediğini.
• Xeta xwar ji gayê pire. - Eğri çizgi yaşlı öküzdendir.
• Xilt çiqas axê bikole bi serê xwe dadike. - Köstebek ne kadar toprağı kazarsa başına döker.
• Xezalê baztir nîne, jî nesîbê xwe pêda na xwê. - Ceylandan daha atiği yoktur ancak o bile nasibinden öteye geçemez.
• Xudé hebe,kes tunebe. - Allah olsun, kimse olmasın.
• Xudé noka dıde evé bé dıdan. - Allah nohutu dişsize verir.
• Xudê ji yekire xera bike diranê wi di pelûlê de diskê. - Allah birisinin işini bozarsa dişi sütlaçta kırılır rı
• yar.*
• Xwediye xêra, dibe rebené-evdalé ber dera. - Hayır sahibi, kapı önü garibanına döner.
• Xwestek û kodik bi sûnde? - Dilencilik ve utangaçlık olmaz.
• Xweş dibe cihe xençera, xweş nabê cihe xebera. - Hançer yarası bile iyileşir ama gönül yarası iyileşmez.

Y

• Ya herro,ya merro. - Ya gidersin, ya ölürsün.
• Ya nare as, ya ji dire asvan dikuje. - Ya değirmene gitmiyor ya da gidip değirmenciyi öldürüyor.
• Yarê diya mi yek ba minê bi dendikê bihiva bi xwedi bikra. - Anamın dostu bir tane olsaydı onu bademiçiyle beslerdim.
• Yêk ku nefsa xwe islah nekiriye, nikare yekî din islah bike. - Nefsini ıslah etmeyen, başkasını ıslah edemez.
• Yek ta nabe, du ta tê ranabe. - Bir iplik olmuyor, iki iplik geçmiyor.

Z

• Zıkê zaroka kirve lê zimanê wan nagere. - Çocuklarin karınları söz doludur ama dilleri dönmez.
• Zılam kahnîya pîrek birka, go birk şikestî bê av xwe têda na girê. - Erkek bir kaynaksa kadın bir havuzdur, havuz çatlaksa kaynaktan gelen su birikmez.
• Zimanê dirêj darkukê serê xwedyê xwe ye. - Uzun dil sahibinin başına agaçkakandır.
• Zimano leq û leq,seriyo teq û req. zimano birî, seriyo seqirî
• Zimané mirov bike leqe leq ewé seré mirov bike teqereq
• Zimanê xwe jêke cihê xwe çêke-dilini kes ki yer edinebilesin.
• Zor gêzerê radıke. - Zor, havucu kökünden çıkarır.
• Zıkê xwe hî neke dı nana bejna xwe hî dı fistana e ser te be salu zamana - Karnını 2 ekmeğe alıştırma endamını 2 fistana alıştırma elbet bir gün yokluğunu da görürsün