Kürt atasözleri

A

Agir berda kayê xwe da ber bayê. - Samanı ateşe verdi, kendini rüzgara verdi.

Agir xweşe lê xweli jê çêdibe. - Ateş iyi de külü olmasa.

Aqlê sivik barê girane. - Hafif akıl ağır yüktür.

Aşê dîna bi xwe digere. - Delinin değirmeni kendi kendine çalışır.

Av bi bêjingê nayê civandin. - Elekle su toplanmaz.

Gava mirov da avê, çi li çokê çi li qirikê. - Suya girdiğin zaman, ha diz boyu ha boğaz boyu.

B

Ba ji tehtê çi dibe? - Yel kayadan ne götürür?
Ban qul be, binban şil e. - Dam delikse damdibi ıslaktır.
Bar neyê ber kerê, wê ker were ber bar. - Yük eşeğe gelmiyorsa eşek yüke gider.
Baran ser bahrê dibare. - Yağmur denizin üzerine yağar.
Barek gû di nava wîde disekinê, lê gotinek nasekine. - İçinde bir eşek yükü (barek=bir at, eşek yükü) bok duruyor ama bir laf durmuyor.
Bav pişt e, lê dayik her tişt e. - Baba sırttır ama anne her şeydir.
Bedewê çav kil kir, dilê xortan tev kul kir. - Güzel gözlerine sürme çekti, gençlerin gönlünü yakıp geçti.
Behr bi devê kûçika heram nabe. - Deniz itin ağzıyla haram olmaz.
Bela tên serê mêra. - Belâ yiğidin başına gelir.
Berxê xelkê ji meriv re nabin beran. - Başkasının kuzusu bize koç olmaz.
Bext nadim bi text. - Bahtı tahta değişmem.
Bexte romê nine.Bexte romê tinne
Bê derpê bigere, stûyê xwe li ber zalim xwar neke. - Donsuz dolaş fakat boynunu zalimlerin önünde eğme.
Bi gur re dikujin, bi şivan re dixwin, bi xwedî re digirîn. - Kurtla beraber öldürüyorlar, çobanla beraber yiyorlar, sahibiyle beraber ağlıyorlar.
Bi desta berda bi linga bidû gerya. - Elleriyle bırakıp, ayağı ile ardına düştü.
Bi dinyê bişêwire, bi aqlê xwe bike. - Dünyaya danış, aklına göre yap.
Bi pirsê mirov diçe mala xwedê. - Sorma ile insan Tanrı'nın evine kadar gider.
Bi xweziya dest nagije baqê keziya. - Keşke ile eller saç örgüsü demetine yetişmez.
Bi dinyê bişêwir bi aqlê xwe bik. - Dünyaya danış, aklına göre yap.
Bira avis be kengi dizê bila bizê. - Gebe olsun da ne zaman doğurursa doğursun.
Bila ciwangê rokê bim, ne çêleka sed rojê bim. - Bir günün boğası olayım, yüz günün ineği olmayayım.
Bila dilê min bi dil be, bila tûrê kirasê mû li min be. - Gönlüm hoş olsun da varsın giysim kıldan olsun.
Bila hespê çê be bila bê nal be. - İyi at olsun da varsın nalı olmasın.
Bila miradê me hebe bila ji kevir be.. - Muradımız olsun da, ister taştan olsun.
Bila rû bêşe zik neêşe. - Yüz acısın, karın ağrımasın.
Bila şêrê rokê be, ne roviyê salekê be. - Bir günlük aslan ol, bir yıllık tilki olma.
Birîna li hewalen,qaliştekê zinaran. - Arkadaşın yarası, kaya yarığı gibidir.
Birindar bi birina xwe zane. - Yaralı yarasını bilir.
Bişuxle weke mêra, bûxe weke şêra. - Adam gibi çalış, aslan gibi ye.
Bizin çi qas jî dizîka were tekê ew ê roje
Bîst û yekê Adarê, berfê avêt gulîyê darê, nema danê êvarê. - Martın yirmibiri, ağacın tomurcuğu kar tuttu, gece vakti kalmadı.
Bûk li ser hespê ye, kes nizane nasîbê kê ye. - Gelin atın üzeride gelir. Ancak kime kısmet olacağını kimse bilmez.

C

Carna mirov ji yarê diya xwere dibê bavo. - Bazen insan annesinin sevgilisine baba der

Ç

Çavê derîgirtîya, li yê derivekirya ye. - Kapısı kapalı olanın gözü kapısı açık olandadır.
Çela ku morev ji hewalê xwe re bi kohle rojekî bi xwe dikevê. - Arkadaşına kazdığın kuyuya bir gün kendin düşersin.
Çêlîkê mara, bê jahr nabin. - Yılanın yavrusu zehirsiz olmaz.
Çêleka me bi gaye,ne bela geda ye
Çavê li derîya, xwelî li seriya. - Dıșarıdan yardım umanın vay haline.
Çira ji koran re, def ji keran re bêfêde ye. - Çıranın köre, davulun sağıra yararı yoktur.
Çû dermanê mîzê, gû lê esirî. - Sidik ilacına gitti kabız oldu.

D

Digo mirî miriyê min e ez zanim çi gorî gore. - Ölü benim ölüm. Ne olduğunu ben bilirim.
Dara xweziya şin nabe. - Keşkenin ağacı yeşermez.
Darê ji binî nebır. - Ağacı kökünden kesme.
Dema mirov got "heq" çem disekine, av diçike. - İnsan "hak" dediği zaman; ırmak durur, su kesilir.
Derew dijminê Xwedê ye - Yalan Allah'ın düşmanıdır.
Derdê dilekî, jî barê deh mîlan girantir e. - Gönüldeki bir dert sırtladığın on yükten ağırdır.
Derdê feqîran nan e, derdê axa, kêf û dîlan e. - Fakirler ekmek derdindeler, Ağa ise; keyif ve şenlik derdindedir.
Deriyê xerata bi benda girêdayî ye. - Marangozun kapısı bağlanmış ipten olur.
Deriyê xwe bigir(e) ciranê xwe diz dernex(e). - Kapını kapa, komşunu hırsız çıkarma.
Destê dî qilêr li ser zik ê têr. - Kir gören el tok karnın üstündedir.
Deste xwarinê dirêje. - Yemeğe uzanan el uzundur.
Destikê bivir ne ji darê be dar nakeve. - Baltanın sapı ağaçtan olmazsa ağaç devrilmez.
Dev dixwe rû fedî dike. - Ağız yer, yüz utanır.
Devê rovî ne geha hersim go çi tirş e. - Tilki, yiyemediği üzüm için 'zaten ekşiymiş' der.
Devsa şêra roviya, kirine gera meran. - Tilki aslanın makamına geçti her tarafı darmadağan etti.
Dêhn ne dêhnın; ê jı wan bawer dıkın dêhnın. - Deliler deli değil, onlara inananlar delidir.
Dê û dotê şerkırın, bêaqıla bawer kırın. - Ana kız kavga ettiler, akılsızlar inandı.
Dê u bavê xweziya tûneye - Keşkelerin annesi babası (ailesi) yoktur.
Dıbêjın tu lı rê qede û bele lı rê. - Derler ki sen yola çıkınca kaza bela birlikte yola çıkar.
Dıkana Bekıro; du qalıb sabûn û çar torbe xwê. - Bekir'in dükkanı; iki kalıp sabun, dört torba tuz.
Dıl, ne sifre ye ku mirov ber hemuyan veke. - Yürek sofra mı ki insan herkesin önünde açsın.
Dılê şıwan bıxwaze kare, jı nêri şir derxe. - Çobanın gönlü isterse tekeden süt çıkarır.
Dılê tırsonek sênga gewr nabine. - Korkak yürekli ak göğsü göremez.
Dilê tırsonek timî dikute. - Korkak birinin kalbi hep çarpar.
Dılé yekê ket kevireki´ heft salan bi xwe re gerand. - Bir kadinin gönlü bir tasa düstü, yedi yil birlikte dolastirdi.
Dınya guleke, bêhn bıke û bıde hevalê xwe. - Dünya bir güldür, kokla ve arkadaşına ver.
Dınya lı dınyê; çavê gur lı mihê. - Dünya dünya oldukça, kurdun gözü koyundadır.
Dıza jı dıza dızi, ardu asiman lerızi. - Hırsız hırsızdan çaldı, yer gök titredi.
Di nava her gunehekî de, rêyek ku diçe kufrê heye. - Her bir günah içinde küfre gidecek bir yol var.
Dit ezım nedit dızım. veya Di sa ezım nedisa dızım. - Gördüyse benim, görmediyse hırsızım. (Kürtçe deyim)
Dûjmınê te gêrıkek be ji disa hesabê xwe bıke. - Düşmanın bir karınca bile olsa hasabını yap ((önlemini al)).
Dûr bi nure. - Uzak nurludur (ışıklıdır).

E

Eger xêr bê welatekiwê bıgıhije hemı cihê welât.
Em dibejin bavê me ji birçiyan di mire, ew dîbe hûn çîma birinç ki wi çenakin. - Biz diyoruz babamız açlıktan ölüyor, o diyor niye ona bir pilav yapmadınız.
Eqlé sıvık, baré gıran e - Aklı hafif olanın yükü ağır olur
Erd bırınc be, av rûn be. - Yer pirinç olsun,su yağ olsun
Eyarê bênamûsa fırehe. - Namussuzun postu geniş olur.
Ez çı dıbêjım bılûra mı çı dıbêje. - Benim dediğim ne kavalımın dediği ne.
Ez hêdi dımeşım bela dıghê mı, ez zû dımeşımez Bela Dıgheme. - Yavaş gittiğimde bela beni bulur. Hızlı gittiğimde ise ben belayı bulurum.
Eger nedê mabud wê çi bike sultan mahmut. - Vermeyince mabud neylesin sultan mahmut.

Ê

Ê dızya hıngıv bıke wê mêş pêvedın. - Bal çalanı arı sokar.
Ê jınê berde lı paniyê nanêre. - Kariyi bosayan ardindan bakmaz.
Ê ku bi ya mezinan neke, jovan dibe. - Büyüklerin dediğini yapmayan pişman olur
Ê ne dı şerde be şêre. - Kavgada olmayan aslan kesilir.
Ê rabe cihê wi, ê bımre jina wi dımine. - Kalkarsa yatağı kalır, ölürse karısı kalır.
Êl hebe, êlbeg jî heye
Êş hat Şam'ê, ecelhati mırın. - Bulasici hastalik Sam'dan geldi, eceli gelenler öldü.

Êş ji dil nayê berdan Jiyan li min bûyî zindan We êze jî nikarim binim ziman Ew êş jibo min bûyî derdê giran

F

Fala qereçiya lıhev derdıkeve. - Çingenenin falı birdir, atar tutturur.
Feqir çûn xwe dalıqinın ditın ku dewlemend lı ba dıbın. - Fakir kendini asmaya gitti, zenginlerin ipte sallandıklarını gördü.

G

Galgala ket nav dev û dırana, wê bıgere lı bajar û şarıstana. - Ağız ve dişerin arasına düşen söz, kentleri memleketleri dolaşır.

Gişt, taşın altında kalmaz.

Gihayê hewşé tehl e. - Evin avlusunun otu acıdır.
Go keç birin ha deşta mûşe ha pişta dergûşe. - Kız yuvadan uçtuktan sonra; ha beşiğimin yanında, ha muş'ta ne fark eder ki.
Golıkék, navé naxireke pîs dike. - Bir buzağı bir inek sürüsünün adını kirletir
Gotın zirar e, kirin kar e. - Söylemek zarardır, yapmak kâr.
Gotın: Bavê te sıwara wi kuşt an peyan?”, “Goti: Pışti kü kuştin, çi siyar û çi peya". - Dedi: Babanı süvariler mi yoksa yayalar mı öldürdü?”, “Dedi: Öldürüldükten sonra ha süvari, ha yaya, ne fark eder"
Gotina rast bi mirov ne xweş tê. - Doğru söz insana hoş gelmez.
Gotınên pêşya, wek neqşê keviran e. - Atasözleri taşlardaki nakışlar gibidir
Gotna rast bı mırov ne xweş tê. - Doğru söz insana hoş gelmez.
Gul ew gul bû baran ji lê hat şıl bû. - Gül o güldü, yağmur yağdı ıslandı.
Gûndek e kûlindik e...
Gur dikujin qijak dıxun. - Kurt öldürür, karga yer.
Gurê, ku dıjminî min nîn e, bila hezar salî bijî. - Bana düşman olmayan kurt bin yıl yaşasın.
Guro bila tû ew gur bûyayî, tû heft semer pezê min bixwara. - Kurt sen gerçekten kurt olsaydın da yedi tane keçimi yeseydin.
Gül bé sıtiri nabe. - Gül dikensiz olmaz.

H

Ha cigara ber bayé ha gana nav kayé. - Ha rüzgara karşı içilen sigara,ha samanlıkta yapılan sevişme
Ha kevir li cer ket ha cer li kevir ket. - Ha taş testiye değmiş ha testi taşa.
Hêsp tine afir çêdike - At yok yemlik Yapiyor
Hechecîkê silava li hecêk. - Ey kırlangıç hacca selam söyle.
Heta heft cara li mala xwe ne gerî, gunehên xelkê hilnede. - Evini yedi kere aramadıkça, birilerinin günahını alma.
Heft sala çû sêferê dîsa hat kêrê berê.-Yedi sene sefere gitti geldi gene eski eşek.
Hînbûnan hîn neke,gava te hîn kir jî, têr neke.- Alışmışları(yüzsüzleri) alıştırma,alıştırdığını tok etme.
Hemî çêlek tên dotin, hemî gotin nayên gotin. - Her inek sağılır, her söz söylenmez.
Hem ji dêrê bû hem jî ji mizgeftê. - Hem kiliseden oldu hem de camiden.
Hem serê xwe dişkîne hem jî xercê xwe dide. - Hem başını kırdırıyor, hem de vergisini ödüyor.
Here miletan, bigre adetan. - Uluslara git, gelenekler öğren.
Her dar siyê ji koka xwe re nake. - Her ağaç kendi köküne gölge yapmaz
Her giha li ser koka xwe şîn dibe. - Her ot kendi kökü üzerinde yeşerir.
Her kezîzerek simbêlsorek li himbere. - Her sarı örgülünün yanıbaşında bir kaytan bıyıklı vardır.
Her tişt ji ziravi, mirov ji stûri diqete. - Her şey incelikten, insan kabalıktan kopar.
Here ba wî însanî go te bi girîne, te ne kenînê - Sürekli seni güldürenlerle değil, bazen de ağlatanlarla arkadaş ol.
Hetta mın xwe naskir, emrê xwe xelas kir. - Kendimi tanıyıncaya kadar ömrümü tükettim.
Heta rasti digere,şaşî cihe xwe digre. - Gerçek ortaya çıkana kadar yalan toplumda yerleşir.
Hevalê bêje "heval heval" mede dû. - "Arkadaş arkadaş" diyen arkadaşın ardından gitme.
Heyfa ciwaniyê ku kal-pîrî li pêye. - Yazık gençliğe, yaşlılık ardından geliyor.
Heywana tu bigerînî wê erzan bibe. - Gezdirdiğin hayvan ucuz olur.
Heçî firîke dinya alem şirîke. - Sütlü olduğu sürece, dünya alem ortaktır.
Hêdî dimeşim bela dighê min, zû dimeşim ez dighêm bela yê. - Yavaş yürüyorum, bela bana yetişiyor; hızlı yürüyorum, ben belaya yetişiyorum.
Hin dikin hin dixwun. - Kimi yapar kimi yer.
Hingivê palandiye, lê di eyarê küçikdaye. - Süzme baldır ama it postu içindedir.
Hûrik hûrik, dagirt tûrik. - Ufak ufak doldur dağarcığını.
Hînkiriyan hîn meki,te hînkir ji bîr meki- Alışmışları alıştırma,alıştırdınmı da ses etme.
Karé xwe bike bi esas, bila dilé te neke waswas. - İşini sağlam yap, içine (kalbine) vesvese girmesin.
Eyba reş, şerma (fedya) gran. - Hem kara ayıp, hem de ağır utanç.

J

Jı be kesî gota nehrî,go keso. - Kimsesizlikten tekeyi bile adamdan saydı.
Jı evindarekî pirs kırın; "Tu ji bo çi digirî?" Got; "Ji bo kenê dawiyê." - Aşık birine sormuşlar; "Neden ağlıyorsun? demiş ki; "Sonraki gülüşler için."
Jı her hesinî şûr çênabin. - Her demirden kılıç yapılamaz(olmaz)
Jı hırçkê du eyar dernayê. - Bir ayıdan iki post çıkmaz.
Jı pıra pır dıçe jı hındıka hındık. - Çoktan çok gider, azdan az.
Jı rovi fenektır tune jı eyarê wi pırtır tune. - Tilkiden kurnaz yoktur, derisinden de çok yoktur.
Jı qantır re gotin 'bavête kîye?' got xalêmi hespe!. - Katıra 'baban kim?' demişler, dayım attır! demiş.
Jı xelkêre masigıro jı xwere kwêsigıro. - Elaleme balıkçı kendine kaplumbağacı
Jın kelehe mêr gırtiye. - Kadın kaledir erkek tutsaktır.
Jına ne delal, çavê mirov dıêşine, jına delal dılê mirov dıêşine. -Çirkin kadın göz ağrıtır, güzel kadın gönül ağrıtır.
Jıné rınd u meré bihiş belayé seré gunde. - Güzel kadın ile akıllı erkek köyün başına beladır.
Ji du berana gayek çênabe - İki koçtan bir boğa olmaz.
Jijo destê xwe, ser çelike xwere birîya û gotîya:çika şahîka. - kirpi yavrusunu, "ne güzel yumuşacık" diye okşarmış.
‎Jiyana rojekîye bi rûmet, ji jiyana salaye bi koletî çêtire. - Bir günlük onurlu yaşam, yıllarca boyun eğip kölece yaşamaktan iyidir*

K

Kanya ku tu avê jê vexwi kevra navêjyê. - Su içtiğin kaynaga taş atma.
Karê ne ji mire bayê wê di ser mire. - Benim olmayan isin yeli üzerimden geçsin.
Keça gan nîsandayê didan. - Kızın gönlü varsa gülümser.
Keçkê bêbav çiyayê bêav. - Babasız kız susuz dağ gibidir.
Keda helal dibe mû naqete, keda haram bibe weris ji diqete. - Helal ekmek kil olsa kopmaz, haram ekmek halat da olsa kopar.
Ker ji kera çedibin. - Eşekten, eşek doğar.
Kerê me çû seferê, hat ji seferê, dîsa kerê berê. - Eşeğimiz sefere gitti, gittiği seferden geldi ama hala aynı eşekti.
Kerêmın çu seferê , hat seferê, dîsa kerê berêye.- Eşegim gitti sefere geri geldiğinde hala aynı eşekti.
Kerê mıri ji gur natırse. - Ölmüş eşek kurttan korkmaz.
Kero nemre bihar hat. - Eşek ölme bahar geliyor.
Kere reş xwe spi dıbine.- Kara eşek kendini ak görür
Kes nakeve gora kesi. - Kimse kimsenin mezarına girmez.
Kesê jinek bîne, divê an tûrek perê wî an jî barek derewê wî hebe.
Kevir çiqasî jî di avê de bimîne, dîsa nerm nabe. - Taş ne kadar suda kalsa da, yine de yumuşamaz.
Kıhêl dı bin mêrxasan de dıbezın. - Küheylan at, yiğidin haslarının altında koşar.
Kırinek ji hezar gotinan çêtir e. - Bir eylem, binlerce söyleyişten iyidir.
Ki tî be nan u av,Ki têrbe dîl'da yâr dîxwaze. - Aç olan aş, tok olan aşk ister.
Ku agir bi çiyê ket ter û hişk tev dişewitin. - Bir dağa ateş düşerse, kuru ile taze beraber yanar.
Ku deng bi tasê ket çî rast û çi derew wek heve. - Kaseden ses çıktı mı yalan da olsa doğru da olsa aynı şeydir.
Ku kela şorbê çû, buhayê heskê pere nake. - Çorba taşarsa kepçenin degeri para etmez.
Ku nanê mirov di turikê hevandebî mirov biminet dixwe. - İnsanın ekmeği bohçasında oldu mu minnetsiz yer.
Ku te gırt bermede, ku te berda bı dû nekeve. - Tuttunsa birakma, bıraktınsa ardına düşme.
Kûçık bi kurman namirin - Köpekler kurttan (böcek kurt) ölmez.
Kûçık bi quşandiné nabe tajî. - Köpek tüy kırpma ile tazı olmaz.
Kûçık ji kê bitirse bi wi ali direye. - Köpek korktuğu yana havlar.
Kumê rasta tim qetyayiye. - Doğru kişinin külahı hep yırtıktır.
Kurmê şiri, heta piri. - Ana sütündeki kurt ölüme kadar.
Kurme dare ne ji dare be dar kurme nabe. - Ağacı kemiren kurt ağaçtan olmasa ağaç kurtlanmaz.

L

Lê kaliyê lê koriyê; mirin çêtireji feqiriyê. - Ah yaşlılık, ah körlük; ölüm yoksulluktan iyidir.
Li dînê netirse, li dîniké bitirsE. - Deliden değil, salaktan kork.
Li bejnê neri bi zêra kirî, laçek rakir kertkê guri. - Boyuna posuna baktı altınla aldı, örtüsünü kaldırdı kel çıktı.
Li kerê mirî digere ku nala jêke. - Ölmüş eşek arıyor ki nalını kopara.

M

Mala me li çoyê meye; çoyê me li ser milê meye. - Evimiz sopamızda, sopamız omzumuzun üstündedir.
Mala merya gora mêruya yê. - Ölü evi karınca mezarlığı gibi.
Mala mêran kaniya zêran. - Yiğitlerin evi, altın çeşmesidir.
Malê axê diçe canê xulêm dêse. - Ağanın malı gider, uşağın canı yanar.
Malê çamêrki û xesiski wek hev dire. - Cömerdin malıyla cimrinin malı aynı oranda harcanır.
Malkê ji gund bar kir, re ferah bû. - Köyden bir aile göçtü, köy rahatladı.
Mal li ser malê nabe. - Ev üstünde ev olmaz.
Mal mala teye lê bi alyê firaxa nere. - Ev evindir ancak mutfak tarafına gitme.
Me bayê şand pey kayê ka hat ba ne hat. - Rüzgarı samanın arkasından gönderdik. Saman geldi, rüzgar gelmedi.
Me go lexe te kuşt. - Vur dedik öldürdün.
Meger li newala nebin xeyala. - Vadilerde dolaşma, kabus görme.
Mêvan ji mêvan ne xweşe,xwediyê malê ji herdûya ne xweşe. - Misafir üzerine gelen ikinci bir misafiri sevmez, ev sahibi ise ikisini de sevmez.
Mere xevza xe jı jıne purt mere be purt bıke.....
Mer meran dıkujin,ew ura dışwe. - Yiğidi yiğide kırdırıyorlar, sen oturmuş işkembe yıkıyorsun.
Mêr ketina quara, jin di çûna hawara. - Erkekler korkudan pustu, kadınlar yardıma koştu.
Mêrê qels du cara şer dixwaze. - Güçsüz adam iki kez kavga ister.
Mêrikî li hespé xelkê timî peya ye. - Başkasının atına binek adam her daim yayadır.
Mı pis avet, rast ket. - Kötü attım, isabet etti.
Mırî venagere bi girî. - Ölü, ağlamayla geri dönmez.
Mırın mırıne xırexır çiye? - Ölüm ölümdür, hırıltı nedir?
Mırişk çav batê kir qulê xwe katand. - Tavuk,kaza özenip suya girince boğuldu.
Mırişka bıgere wê lingê wê bi zelq be. - Gezen tavuğun ayağında pislik olur.
Miriya zède neşon ewèn tira bikın. - Ölüleri çok yıkamayın yoksa osururlar.
Mirazê mın dıl be, ber seriyê mın kevır be. - Gönlümün muradı olsun, yastığım taştan olsun.
Mirov deve xweyî bike gera ser deré mirov bilind be. - İnsan deve beslerse kapısındaki göl yükselir.
Mirov dıl bıke diwara qul dıke, jin dıl bıke erdé qul dıke. - İnsan isterse duvarı deler, kadın isterse kuyu kazar.
Mirov ji keré hevala zu peya dibe. - İnsan arkadaşının eşeginden çabuk iner.
Mirov pîr dıbe, dıl pîr nabe. - İnsan yaşlanır, gönül yaşlanmaz.
Mirov xwe bi destê xwe ne xurine xura mirov naskê. - İnsan kendini kendi eliyle kaşımazsa kaşıntısı geçmez.
Mala pır jına xırabu jı bına- Evde çok kadın (hanım; Örnek: gelin, kayın valide vs.) varsa o evin düzeni kökten bozulur.
Masalo qareş av hara êş (Değirmencinin sorunu suyun değirmene kavuşmasıdır, ya da değirmenin suyla çalışmasıdır.)

N

Nabêjin kê kir; dibêjin kê got. - Kim yaptı demezler, kim söyledi derler.
Nan û pivaz hebe nexwesi çavresiye. - Ekmek ve soğan olursa hastalık çekememezliktir.
Nanê xwe bide nanpêja, bila nanekî te zêde biçe. - Bir ekmeğin fazla gitse de, ekmeğini usta ekmek pişiricisine ver.
Navê gur derketiye; rovi dinya xera kir. - Kurdun adı çıkmış; tilki dünyayı yıktı.
Ne dujminê xeraba bin; dujminê xerabiyê bin. - Kötülerin düşmanı değil kötülüğün düşmanı olun.
Ne fene, ev çi dar û bene? - Tuzak değilse, bu ne değnek ve iptir?
Ne sar li te tê, ne germ li te tê. - Sana da ne soğuk yarıyor, ne sıcak.)
Ne xwar ne da hevala, geni kir avêt newala. - Ne yedi ne arkadaşlara verdi, kokuttu vadilere attı.
Nıvışta bê tışt, xwedyê xwe kust. - Ücretsiz muska sahibini öldürdü.
Nızanın,dor dakavi bar kudo. - Sopa kimin önüne düşer, bilinmez.

P

Pişîk ne li malê mişk Evdirrehman'e. - Kedi evde olmayınca fare Abdurrahman kesilir.
Pısıkê malê, lı kuçıka malê natırse. - Evin kedisi, evin köpeğinden korkmaz.
Pîrê nemre bihar tê kerêmin nemre qîbal tê. - Tilkinin dönüp dolaşacağı yer kürkçü dükkanıdır.
Pirek kelehe zılam gırtıye. - Kadın kaledir, erkek tutsak.
Pivaz, çı sor çı sipi. - Soğan, ne kırmızı ne beyaz.
Piyé xwe gora lıhéva bavé xwe dırej ke. - Ayağını yorganına göre uzat.
Pîrê bawer ne dıkır mér bıke, mér kır ija mal xeşytek düxazı - Nine inanmıyordu evlenmeye, evlendi şimdi de çocuk istiyor

Q

Qantir nazê xwê sin nayê. - Katır doğurmaz, tuz yeşermez.
Qedrê gulê çi zane; kelbes divê kerê res. - Gülün değerini ne bilir; devedikeni ister kara eşek.
Qenciya herî mezin zanîn e. - En büyük iylilik bilgidir.
Qûna wê qûna mirişkêye hêkê qaza dike. - Tavuktur ama kaz yumurtası yumurtluyor.
Qûsî naxwe avrîya mesî.- Kaplumbağa balığın artığını yemez.

R

Reng rengin, sor bi dengin. - Renk renktir, kırmızı ünlüdür.
Rengan tevde di heman lezê de dihatin lewitandin. Yekamînî dane rengê spî. - Bütün renkler aynı hızda kirleniyordu. Birinciliği beyaza verdiler.
Reva pisîkê heta dawîya kadînê ye.
Rêya dirêj bi gavên biçûk dest pê dike. - Uzun yol küçük adımlarla başlar.
Rêzê êş li mal néye payîn. - Değirmen sırası evde beklenmez.
Ro bi rînê nare ava
Roja dew haya nan nina, roja nan haya dew nina. - Ayranın olduğu gün ekmek yok, ekmeğin olduğu gün ayran yok.
Roja xweş bi serîda xweşe. - Güzel gün gün başlarken güzeldir.
Rovi ne di çu kulêr, hejik jî tirîya xweve kir. - Tilki zaten deliğine zor giriyordu bir de kuyruğuna çalılık bağladı.
Rûyê reş ne hewci teniyêye. - Kara yüze is gerekmez.
Rohn dıkım nan deré, tir dıkım dan deré -Ayran çorbasını(mehir)sulu yaptığım zaman ekmek gider,az sulu yaptığım zaman içindeki buğday (dan) gider.
Rıh dıbe bost düjmün nabe dost- Sakal bir karış kadar uzar, ama düşman dost olmaz.
Rovi'ki berdayi çétıre jı şereki gırédayi- Özgür bir tilki, bağlı bir aslandan iyidir

S

Serê çûka qelî çenabê. - Kuş kafasından kavurma olmaz.
Sê wêne dost hene: Nano, gano, cano. - Üç türlü dost vardir: yiyici, irz düsmani, candan dost.
Sêwa çê pahra hirçê...
Séwa halméke,mekeve bin qalméke. - Bir parça lokma için düşme.
Siware xalke tum payayı. - Başkasının atına binen hep yayadır.
Siwarbûna li kerê yek e, peyabûna ji wê dudu ye. - Eşeğe binmek bir iken inmesi iki zahmettir.
Simbêl bi pisika ji heye. - Bıyıkk kedide de vardır.
Seb û sekir çûn Diyharbekir, sekir rûnist deng nekir, seb rabû pesnê xwe kir. - Sap ile şeker Diyarbakir'a gittiler, şeker sustu oturdu, sap kalktı kendini övdü. *sere ber mınneta bıla kevte bın Ziyereta - minnet edeceğime mezarın altında olayım

Ş

Şahdê rovi terya wiye. - Tilkinin tanığı kuyruğudur.
Şam dura ma mişar jî dura. - Hadi Şam uzak, hendek te mi uzak
Şam şekira welat şêrintira. - Şam şekerdir ama vatan daha tatlıdır.
Şerê sıbé ji xêra êvarê çêtire. - Sabahın kavgası akşamın hayrından iyidir.
Şerm, şerefa jina ye.- Haya, kadının şerefidir.
Şér dımre navéwi, çélek dımre postéwi dımine.- Aslan ölünce adı, inek ölünce postu kalır.
Şêr şêre. çi jıne çi mêre.- Aslan aslandır, dişisi erkeği fark etmez.
Şeva reş keleha mêraye. - Kara gece yiğidin kalesidir..
Şûşa dıl ku şkest nacebıre. - Gönül camı bir kırılırsa artık birbirine yapışmaz.
Şıkefta sed pez heryê wê sed û yek pez ji heryê. - Yüz koyunun sığdığı yere yüzbir koyun da sığar.
Şûr kalanê xwe nabıre. - Kılıç kınını kesmez.

T

Ta bi ta dibe rih. - Kil be kil sakal olur.
Taji bi zorê nare nêçirê. - Tazı zorla ava gitmez.
Te cat,Xudé ra murat. - Senden çaba, Allahtan murat.
Te deve nedîn li rêzê ma te mişkul jî nedîn li pirêzê
Tel telé kerméşé zir zira we weka gaméşé..
Teyrê ku gost dixwun nikilxwarin. - Et yiyen kartallar eğri gagalı olur.
Tıfkırıne bake bake gotiye ruyem ava bahre şil nabe tıf te şıl be - Tükürmüşler kurbağaya kurbağa demiş: Benim yüzüm denizden ıslanmıyor, tükürüğünden ıslanacak.
Timayi birakuje. - Tamah, kardeş öldürendir.
Tışte belaş weke laş. - Beleş, leş gibidir.
Tışte çu nede du gava bıde du dıbe gu. - Giden şeyin ardına düşme, düşersen kokar.
Tırs merga rêviye. - Korku yolcunun kamçısıdır.
Tırs ne kêmasî ye, netirsîn zêdehi ye. - Korku eksiklik değildir, korkmamak fazlalıktır.
Tırsa gur ji baranê heba wê ji xwere kulavek çêkra. - Kurdun yağmurdan korkusu olsaydı kendine bir aba yapardı.
Tu bi hiriba tê li nav keri ba. - Yapağılı olsaydın sürü arasında olurdun.
Tu cehnemê nebini buhust bi te xwes nabe. - Cehennemi görmezsen cennet sana tatlı olmaz.
Tu çi têxi kewarê wê ew bê xwarê. - Dolaba ne koyarsan onu alırsın.
Tû paz ne dîtîya ma pişkul jî ne dîtîya. - Hadi sürüyü görmedin, boklarını da mı görmedin.
Tû Meriyi Tû İnsani. - Sen Adamsın, sen insansın.

W

War ew ware lê bihar ne ew bihare. - Yer aynı yer ama bahar aynı bahar değildir.
Wek tirya kere; ne kin dibin ne direj. - Eşeğin kuyruğu gibi, ne uzuyor ne kısalıyor.
Wê ev hevira hin gelek avê hiline. - Bu hamur daha çok su kaldırır.
Xeber çekê jinêye. - Kızarak ve bağırarak laf söylemek kadının silahıdır.
Xeberé évara dıçın qule diwara. -
Xem neke kes nîzane, tu dî navxweda çî dîbeşérî. - Merak etme, kimse bilemez içinde ne gizlediğini.
Xeta xwar ji gayê pire. - Eğri çizgi yaşlı öküzdendir.
Xilt çiqas axê bikole bi serê xwe dadike. - Köstebek ne kadar toprağı kazarsa başına döker.
Xezalê baztir nîne, jî nesîbê xwe pêda na xwê. - Ceylandan daha atiği yoktur ancak o bile nasibinden öteye geçemez.
Xudé hebe,kes tunebe. - Allah olsun, kimse olmasın.
Xudé noka dıde evé bé dıdan. - Allah nohutu dişsize verir.
Xudê ji yekire xera bike diranê wi di pelûlê de diskê. - Allah birisinin işini bozarsa dişi sütlaçta kırılır rı
yar.*
Xwediye xêra, dibe rebené-evdalé ber dera. - Hayır sahibi, kapı önü garibanına döner.
Xwestek û kodik bi sûnde? - Dilencilik ve utangaçlık olmaz.
Xweş dibe cihe xençera, xweş nabê cihe xebera. - Hançer yarası bile iyileşir ama gönül yarası iyileşmez.

Y

Ya herro,ya merro. - Ya gidersin, ya ölürsün.
Ya nare as, ya ji dire asvan dikuje. - Ya değirmene gitmiyor ya da gidip değirmenciyi öldürüyor.
Yarê diya mi yek ba minê bi dendikê bihiva bi xwedi bikra. - Anamın dostu bir tane olsaydı onu bademiçiyle beslerdim.
Yêk ku nefsa xwe islah nekiriye, nikare yekî din islah bike. - Nefsini ıslah etmeyen, başkasını ıslah edemez.
Yek ta nabe, du ta tê ranabe. - Bir iplik olmuyor, iki iplik geçmiyor.

Z

Zıkê zaroka kirve lê zimanê wan nagere. - Çocuklarin karınları söz doludur ama dilleri dönmez.
Zılam kahnîya pîrek birka, go birk şikestî bê av xwe têda na girê. - Erkek bir kaynaksa kadın bir havuzdur, havuz çatlaksa kaynaktan gelen su birikmez.
Zimanê dirêj darkukê serê xwedyê xwe ye. - Uzun dil sahibinin başına agaçkakandır.
Zimano leq û leq,seriyo teq û req. zimano birî, seriyo seqirî
Zimané mirov bike leqe leq ewé seré mirov bike teqereq
Zimanê xwe jêke cihê xwe çêke-dilini kes ki yer edinebilesin.
Zor gêzerê radıke. - Zor, havucu kökünden çıkarır.
Zıkê xwe hî neke dı nana bejna xwe hî dı fistana e ser te be salu zamana - Karnını 2 ekmeğe alıştırma endamını 2 fistana alıştırma elbet bir gün yokluğunu da görürsün